Động lực, kỉ luật, rồi động lực

Động lực

(Mình thử tìm ở các trang Tiếng Việt thì không thấy có bài viết nào giúp mình hiểu rõ về động lực cho lắm, nên dưới đây sẽ là một số tham khảo từ các nghiên cứu từ nước ngoài, tiêu biểu là một số bình luận trên Reddit :D!)

Đơn giản là: Dopamine.

Về mặt sinh học, cái gì đang xảy ra trong não khi ta cảm thấy “có động lực”? Đó là lúc não tiết ra dopamine – một chất truyền tin khiến ta muốn làm những việc đem lại cảm giác dễ chịu. Trước đây, các nhà khoa học nghĩ dopamine chỉ đơn thuần tạo ra khoái cảm. Nhưng gần đây, người ta phát hiện ra rằng dopamine thực chất thúc đẩy ta tìm kiếm khoái cảm và tránh né đau đớn.

Ví dụ, khi bạn có cảm giác "nhất định phải ăn hết hộp kem này", đó là dopamine đang thì thầm: “Làm đi, dễ chịu lắm đó…”
Còn khi bạn tìm cách né tránh một cuộc trò chuyện khó chịu, dopamine lại nói: “Chuyện đó sẽ không vui vẻ gì đâu, tránh càng xa càng tốt.”

Điều này cũng giúp giải thích tại sao có người lại cảm thấy bị thôi thúc làm những việc mà chính họ cũng biết là không nên. Như tuổi teen chẳng hạn, lượng dopamine hoạt động mạnh hơn bình thường khiến họ dễ lao vào mọi thứ chỉ vì “nó sướng”, dù biết hậu quả.

Tất nhiên, khi nói đến động lực dài hạn, nghiêm túc, mọi thứ trở nên phức tạp hơn. Nhưng cốt lõi vẫn giống nhau:
Khi bạn thấy mình có động lực đi tập gym – dù không hề thích và có phần cực hình – thì đằng sau đó vẫn là dopamine đang điều khiển. Nó dựa trên phần thưởng mà bạn tự hứa cho bản thân: “Mình đi tập, mình xứng đáng được tự vỗ vai.” Nếu bạn đi, bạn sẽ cảm thấy tự hào về chính mình. Nếu bạn không đi, bạn sẽ thấy thất vọng. Và chính cơ chế đó khiến dopamine ra lệnh: "Xỏ giày vô đi, phần thưởng đang chờ kìa."

Kỉ luật

Động lực là một trạng thái cảm xúc có tính chất biến động. Giống như mọi cảm xúc khác, nó xuất hiện và biến mất theo hoàn cảnh. Có thể buổi sáng bạn cảm thấy tràn đầy hứng khởi, nhưng đến chiều lại hoàn toàn mất năng lượng. Chính vì tính không ổn định này, động lực không thể là nền tảng bền vững cho sự phát triển – đặc biệt trong những môi trường đòi hỏi sự kiên trì và khả năng chịu đựng phần thưởng bị trì hoãn. Thay vào đó, điều cốt lõi cần xây dựng là kỷ luật.

Trong nhiều trường hợp, động lực xuất hiện một cách ngẫu nhiên: khi nghe một bản nhạc, đọc một câu nói truyền cảm hứng, hay xem một đoạn video thúc đẩy tinh thần. Tuy nhiên, những cảm xúc này thường chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Chúng không có khả năng duy trì hành vi qua thời gian dài, đặc biệt là trong những giai đoạn khó khăn như bệnh tật, thất bại, hay căng thẳng. Nói cách khác, động lực là một yếu tố bổ trợ, không phải nền tảng chính.

Ngược lại, kỷ luật là một năng lực nội tại có thể rèn luyện. Nó không phụ thuộc vào cảm xúc nhất thời. Kỷ luật là khả năng hành động đúng đắn dù không có cảm hứng, thậm chí trong hoàn cảnh bất lợi. Đó là sự chủ động thực thi hành vi vì hiểu rõ mục tiêu và giá trị dài hạn, thay vì chạy theo cảm giác dễ chịu tức thời.

(Ghi chú cho người viết: Cần tìm hiểu rõ ràng hơn về Kỉ luật, sẽ nghiên cứu tiếp sau)

Kỷ luật không cần được thể hiện ra bên ngoài, cũng không cần sự công nhận của người khác. Nó là cam kết thầm lặng với chính bản thân. Một người sống có kỷ luật thường không khoa trương nguyên tắc sống của mình. Họ chỉ âm thầm làm điều đúng đắn, ngày này qua ngày khác.

Điều thú vị là, khi bạn hành động kỷ luật, bạn không chỉ duy trì được sự ổn định cá nhân, mà còn có xu hướng truyền cảm hứng cho người khác một cách tự nhiên – không cần lời hô hào hay tuyên bố.

Kỷ luật không nên bị xem là hình phạt hay áp lực. Trái lại, nó là kim chỉ nam – giúp bạn định hình hành vi, thói quen và năng lực bản thân. Nếu bạn biết việc mình cần làm, thì không cần thêm lời biện minh hay trì hoãn: hãy làm.

Hành động không phụ thuộc cảm xúc

Con người thường chờ đến khi "có cảm hứng" mới bắt đầu làm việc. Tuy nhiên, trong thực tế, cảm giác “muốn làm” đôi khi sẽ không bao giờ đến. Chờ đợi nó đồng nghĩa với việc đánh mất thời gian và cơ hội. Thay vào đó, cần phát triển khả năng hành động độc lập với cảm xúc:

• Thức dậy đúng giờ dù trời lạnh.
• Bắt đầu làm việc dù đang mất hứng.
• Duy trì việc học, luyện tập, hoàn thành trách nhiệm dù cơ thể mệt mỏi.

Ban đầu, việc này sẽ gây khó chịu, thậm chí mệt mỏi cả thể chất lẫn tinh thần. Nhưng chính những lần vượt qua cảm giác đó là quá trình bạn xây dựng nền tảng kỷ luật – một nền tảng đáng tin cậy hơn bất kỳ nguồn động lực nào.

Động lực, kỉ luật, động lực

Có không ít người chỉ dựa vào động lực để thực hiện hành động, một số người khác thì tiến bước với suy nghĩ "Đừng dựa vào động lực, hãy dựa vào kỉ luật". Điều này không hẳn là sai, nhưng vẫn còn chỗ thiếu sót. Việc phân biệt rõ các loại động lực sẽ giúp ta có góc nhìn chính xác hơn về hành vi con người. Có thể phân thành ba cấp độ chứ không chỉ hai:

Cấp độ 1: Động lực không ổn định. Đây là loại động lực mà chúng ta không nên quá tin tưởng vì nó nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta. Ở cấp độ này, chúng ta bị dẫn dắt bởi cảm xúc, làm theo những gì cảm xúc muốn thay vì những gì chúng ta thực sự mong muốn.

Cấp độ 2: Kỷ luật. Chúng ta có thể tin tưởng vào kỷ luật vì nó nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta. Chúng ta hành động mà không cần quan tâm đến cảm xúc hay động lực nhất thời. Tuy nhiên, nhược điểm của kỷ luật ở cấp độ này là có thể mất rất nhiều năm để đạt được những tiến bộ đáng kể.

Cấp độ 3: Động lực đáng tin cậy. Đây là nơi điều kỳ diệu xảy ra. Chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào loại động lực này vì nó nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của chúng ta. Bằng cách sử dụng kỷ luật, chúng ta có thể khiến cảm xúc (động lực) làm việc cho chúng ta, thay vì chống lại chúng ta.

Mục tiêu là rèn luyện bản thân để dễ dàng đạt được trạng thái cảm xúc có thể thúc đẩy chúng ta hướng tới những gì mình mong muốn. Cảm thấy không muốn? Hãy tự tạo ra cảm giác đó. Hãy tự điều khiển bản thân.

Nói cách khác, bạn không chờ để “muốn làm”, mà chủ động hành động trước – và cảm xúc tích cực sẽ đến sau. Quá trình này hình thành một vòng lặp tăng cường: kỷ luật tạo ra hành động – hành động tạo ra động lực – động lực củng cố kỷ luật.

Kết luận

Tóm lại, dù động lực có vai trò nhất định trong việc khơi nguồn cảm hứng, thì kỷ luật mới là yếu tố quyết định sự thành công bền vững. Kỷ luật giúp chúng ta hành động ngay cả khi không có động lực, hướng đến những lợi ích lâu dài, và thậm chí tự tạo ra động lực thông qua hành động và những cam kết có ý nghĩa. Thay vì chờ đợi ngọn lửa đam mê bùng cháy, hãy xây dựng cho mình một nền tảng kỷ luật vững chắc, đó mới là chìa khóa thực sự để chinh phục mọi mục tiêu và kiến tạo một tương lai tốt đẹp hơn.